Tojad czarujący i niebezpieczny.

Tojad to jedna z najpiękniejszych kwitnących bylin, a zarazem jedna z najgroźniejszych. Powinien to wiedzieć każdy, kto lubi uprawiać kwiaty.

Dotychczas najbardziej charakterystyczną cechą tojadu były jego niebieskie kwiaty w kształcie pantofelków. Jeden z gatunków tej ozdobnej byliny – tojad mocny – nosi nawet nazwę pantofelki Matki Boskiej. Kolor niebieski nie jest już jednak tak dominujący jak niegdyś i coraz częściej ustępuje miejsca barwom -fioletowej, różowej i białej. Coraz częściej też spotyka się odmiany o niejednolitym kolorze kwiatów (godna polecenia jest odmiana Bicolor). Rarytasem jest tojad lisi, wyróżniający się ładnymi jasnożółtymi kwiatami.

Okres kwitnienia tojadu trwa od wiosny do późnych tygodni jesieni. Sezon otwiera kwitnące w czerwcu Aconitum septentrionale, od lipca do sierpnia kwitnie tojad mocny Aconitum firmum (znany też jako tojad mordownik), Aconitum napellus, a także Aconitum henryi i Aconitum cammarum. W ciągu września i października kwiaty rozwija Aconitum carmichaelii (przy sprzyjających warunkach pogodowych kwitnienie tego gatunku może się utrzymać nawet do końca listopada).

Tojad owiany jest złą sławą rośliny silnie trującej, o czym informuje i ostrzega już sama nazwa. Właściwości tojadu były znane już starożytnym, którzy wykorzystywali rośliny m.in. do zatruwania strzał i preparowania śmiercionośnych mikstur. Okazy rosnące na naturalnych stanowiskach są omijane przez przez pasące się tam zwierzęta.

Ten negatywny wizerunek łagodzi nieco fakt, iż tojad jest też rośliną leczniczą, pomagającą w leczeniu wielu pospolitych dolegliwości (oczywiście nikt nie powinien przygotowywać preparatów na własną rękę).

Akonityna – bardzo silna trucizna – zawarta jest przede wszystkim w bulwach i nasionach, choć nie brak jej także w częściach zielonych. Substancja jest na tyle silna, że może przeniknąć przez skórę nawet podczas zrywania roślin, wywołując podrażnienia skóry, a nawet zatrucia. Zjedzenie kilku listków może mieć skutek śmiertelny! Dlatego uprawie zawsze powinny towarzyszyć nadzwyczajne środki ostrożności. My, ogrodnicy, powinniśmy wykazać się przede wszystkim roztropnością, choćby z tego powodu, że rzepiaste części podziemne tojadu (mocnego) są podobne do korzeni chrzanu i selera.

Tojad zachwyca pięknymi kwiatami i pokrojem Nie zapominajmy jednak, że tojad to przede wszystkim roślina ozdobna. Byliny osiągają wysokość od 80 do 150 cm i ze względu na hełmiaste kwiatostany wyróżniają się na tle otoczenia. Cała barwna część kwiatu to przekształcony kielich. Właściwa korona jest nikła, ukryta wewnątrz hełmu. Tojad jest zapylany wyłącznie przez trzmiele i wyznacza zasięg występowania tego owada. Roślina rozwija się najlepiej w miejscach półcienistych, wręcz chłodnych. W naturze tojad występuje w górach, porastając lasy, polanki wśród kosówki, w ziołoroślach, między skałami, nas brzegami potoków i strumieni. Rośnie nawet na wapieniu i granicie. Jest bardzo pożyteczną rośliną, gdyż doskonale pełni rolę utrwalacza osypujących się skał.

W charakterze roślin towarzyszących opłaca się wykorzystywać te kwitnące byliny które nadają się do uprawy w miejscach półcienistych i obdarzone są podobnymi walorami jak tojad. Do takich roślin możemy zaliczyć pluskwicę Cimicifuga, jarzmiankę Astrantia, parzydło leśne Aruncus dioicus i tawułkę Astilbe (patrz kolorowa ramka na następnej stronie). Do ogrodów wiejskich najodpowiedniejsze są płomyk wiechowaty Phlox paniculata i mieszańce kosaćca bródkowego. W tym przypadku ekspozycja powinna być ułożona w taki sposób, aby tojad znajdował się nieco w tle i był osłonięty od słońca.

Rozmnażanie tojadu nie jest skomplikowane Dla tojadu bardzo ważnym zabiegiem pielęgnacyjnym jest przycinanie pędów, dokonywane po kwitnieniu tuż nad powierzchnią gruntu. Ponadto jeśli kwitnienie traci na sile, byliny należy co kilka lat dzielić i na nowo rozsadzać. Rozmnażanie tojadu jest dość łatwe: kłącza wykopuje się późnym latem (w przypadku gatunków letnich) lub wiosną (w przypadku gatunków jesiennych) i dzieli na mniejsze kawałki ostrym szpadlem. Każda część podzielonego kłącza musi mieć kilka oczek pędowych. Przypominamy o tym, aby podczas każdego zabiegu koniecznie chronić dłonie gumowymi rękawiczkami.